COUSTUMES et libertés
accordées aux habitants de la Bastide, apelée de Beaumont, par le Roy
Philippe, astantibus in Palatio dapifero nullo, Robert, duc de Bourgogne,
chambellan; Jean,Boutelber et Imbert, connestable.
Du mois D'Aoust 1279
In nomine sanctæ et individuæ trinitatis amen.
Philippus, Dei gratia francorum Rex, notum facimus universis tam præsentibus
quam futuris, quod nos habitatoribus Bastidæ scilicet vocatæ de
Bellomonte supra Gimonam, diocesis tholosanæ, tam præsentibus quam
futuris concedimus libertates et consuetudines infrascriptas : videlicet
quod per nos vel per successores nostros, vel monasterium Grandissilvæ
non fiet in dicta villa tallia, questa, nec recipiemus ibi mutuum, nos,
vel monasterium antedictum, nisi gratis nobis vel sibi donare voluerint
habitatores prædicti, nisi generaliter in aliis villis nostris eadem
faciamus, quæ casu contenta in pariagio inter nos et dictum monasterium
supradicta bastida contracto volumus observari.
Item quod habitantes dictæ villæ, ultra
imposterum habitaturi possint vendere, dare, alienare bona sua omnia
mobilia et immobilia cui voluerint, excepto quod immobilia non possint
alienare Ecclesiæ, Religiosis personis, militibus, nisi salvo jure
dominorum, a quibus res in feudum tenebuntur.
Item quod habitantes dictæ villæ
possint filias suas libere et ubi voluerint maritare, et filios suos ad
clericatus ordinem facere promoveri.
Item quod nos, vel baiulus noster, vel
bajulus dicti monasterii, non capiemus aliquem habitantem dictæ villæ,
vel vim inferemus, vel saisiremus bona sua, dum tamen velint, ex fide
jubeat stare juri, nisi pro murtro, vel morte hominis, vel plaga
mortifferenti, vel alio crimine, quo corpus suum, vel bona sua nobis et
dicto monasterio debeant esse incursa, vel nisi pro forefactis in nobis
vel gentibus nostris commissis.
Item quod ad quæstionem. seu clamorem
alterius non mandabit vel citabit senescallus noster, vel Bailivi sui seu
dicti monasterii, nisi pro facto nostro proprio, seu querela, aliquem
habitantem dictæ villæ extra honorem dictæ villæ super his quæ facta
fuerint in dicta villa, et honore, et pertinentiis dictæ villæ, insuper
possessionibus dictæ villæ, et honore ejusdem.
Item quod si aliquis homo vel fæmina
de die intraverit ortos, vineas aut prata alterius, sine mandato, vel
voluntate illius cujus fuerint post quam de mandato nostro et nostrorum
seu dicti monasterii quolibet anno deffensum fuerit, solvant duodecim
denarios tholosanos consulibus dictæ villæ, si habeat unde solvat, alias
ad arbitrium nostri judicis vel baiuli dicti monasterii puniatur, et quælibet
bestia grossa quæ ibi inventa fuerit duos denarios turonenses consulibus
supradictis pro porco et sue, si intraverint, unum denarium turonensem.
Et pro ove, capra, seu yrco, vel quolibet alio peccore, solvat
dominus bestiæ unum obolum turonensem, si ancer vel alia avis consimilis
fuerit unum obolum turonensem, et nihilominus dominus cujus fuerit bestia
dampnum tenebitur emendare. Denarios
vero quos pro hujusmodi emendis Consules habuerint mittant in utilitatem
dictæ villæ, utpote in reparatione murorum, itinerum, et viarum;
alienigenæ autem transeuntes, qui dictum deffensum ignoraverint pænas
non subeant antedictas ; sed alias, ad nostri judicis arbitrium, vel
baiuli et baiuli dicti monasterii dicti monasterii puniatur.
Item quicumque de nocte intraverit
ortos, vineas, aut prata alterius sine mandato , aut voluntate illius
cujus fuerint, et cum panerio, vel sacca, vel capucio, aut cum alio
explecto fructus extraxerit, nobis et dicto monasterio in viginti solidis
tholosanis sit incursus, post quam de mandato nostro, et dicti monasterii
similiter fuerit quolibet anno deffensum; et si tantum modo manibus, et
sine alio explecto extraxerit, pro justitia in duobus solidis tholosanis
nobis et dicto monasterio sit incursus, et dampnatus insuper emendabit.
Item quicumque in dicta villa tenuerit
falsum, pondus, mensuram falsam, canam vel alnam falsam, nobis et dicto
monasterio in sexaginta solidis tholosanis puniatur.
Item carnifices qui carnes vendiderunt
in dicta villa, bona carnes et sanas vendant; quod si bonæ non fuerint
vel sanæ carnes pauperibus erogentur, et illis qui emerint pretium
refundatur; et lucrantur carnifices in uno quoque solido unum denarium
monetæ currentis, et quicumque carnifex in hoc mandatum nostrum
excesserit in duobus solidis turonensibus nobis, et dicto monasterio sit
incursus.
Item quilibet pistor seu pistorisa vel
quicumque alius panem faciens ad vendendum in villa prædicta lucrentur in
unoquoque sestario frumenti, quatuor denarios turonenses et furfur
tantummodo, et hoc secundum magis et minus ; et si amplius lucratus fuerit
totus panis capiatur, et pauperibus tribuatur.
Item omnes res comestibiles, ex quo ad
dictam villam fuerint aportatæ ad vendendum, non vendentur revenditoribus,
donec prius ad platæam fuerint deaportatæ, dum tamen hoc prius ex parte
nostra et dicti monasterii deffensum fuerit, et clamatum, aliis vero vendi
possint impune; et hoc deffensum duret a festo beati Johannis Baptistæ,
usque ad festum beati Michaelis; et, qui contra venerit, in quatuor
denariis tholosanis condempnetur; perdix vero, vel lepus, et cuniculus
vendantur ad pretium in quo foro ex parte nostra et dicti monasterii
fuerit proclamatum.
Item quicumque res comestibiles ad
dictam villam apportaverint volatilia, silvestrem bestiam, poma, pira et
similia non dent leudam. Item
nullus habitans in dicta villa det leudam de re et quam vendat vel emat in
villa prædicta ad usus suos die fori. vel alio in foro, vel extra.
Sane consules dictæ villæ jurabunt se deffendere fideliter et servari
corpus nostrum, et membra nostra, et etiam jura nostra et dicti monasterii,
et quod officium consulatus, quamdiu erunt in officio fideliter exequentur,
nec minus nec servitium ratione officii ab aliquo capient per se, vel per
alium, nisi hoc quod de jure est concessum cuilibet in officio existenti.
Comunitas si quidem dictæ villæ in præsentia consulum jurabit nobis, et
dicto monasterio, vel mandato nostro et suo bonum consilium, et fidele pro
posse suo, dum requisita fuerit, salvo etiam in omnibus jure nostro et
dicti monasterii.
Item instrumenta facta a publicis
notariis nobis vel antecessoribus nostri creatis, vel senescallis nostris,
vel creando, vel creandis, illam firmitatem habeant quam habent publica
instrumenta.
Item testamenta facta ab habitatoribus
dictæ villæ in præsentia testium fide dignorum, valeant, licet non
fuerint facta secundum solemnitatem legum, dum tamen liberi non fraudentur
legitima portione.
Item si quis decesserit sine hærede
legitimo, et testamentum non fecerit, consules dictæ ville de mandato
nostro et dicti monasterii; bona ejus per annum et diem custodient;
descriptis tamen per baiulum nostrum et dicti monasterii bonis omnibus, et
si interim non venerint hæredes qui hæreditare debeant, nobis et dicto
monasterio reddant bona ad voluntatem nostram , et dicti monasterii
faciendam.
Item omne debitum cognitum, si clamor
fuerit , nisi infra quatuordecim dies persolvatur debitor, solvat nobis et
dicto monasterio seu mandato nostro et dicti monasterii, duos solidos
turonenses pro clamore; si vero negetur debitum, qui motus fuit in decima
litis, et in duobus solidis turonensibus pro justitia puniatur.
Item si quis alicui verba contumeliosa,
et grossa dixerit, nisi super hoc fiat quæstio nobis vel dicto monasterio
non tenetur ad emendam; si vero facta fuerit quæstio, tenetur nobis et
dicto monasterio in duodecim denariis tholosanis pro clamore, et pro
extimatione injuriæ in duobus solidis pro libro.
Item si quis aliquam ducat uxorem, et
cum ea mille solidos acceperit pro dote, ipse det uxori suæ propter
nuptias quingentos solidos, et hoc secundum magis et minus, nisi aliud
pactum intervenerit inter eos; et si maritus supravixerit, nec de uxore
infantem habeat, tota vita sua tenebit totam dotem et, post mortem,
parentes uxoris vel hæredes dotem illam recuperabunt nisi in perpetuum
dederit marito; et si infantem habeat ipsa mulier, et supra vixerit
maritus, ipsa recuperabit dotem suam, et donationem propter nuptias; qua
mortua, infantes quos a marito habuerit, donationem propter nuptias
rehabebunt, vel ille quem maritus in testamento suo duxerit ordinandum.
Item si quis gladium extraxerit in
aliquem, licet non percussiat, nobis et dicto monasterio in viginti
solidis tholosanis condempnetur; si vero percusserit ita quod sanguis
exeat, in triginta solidis tholosanis nobis et dicto monasterio puniatur,
et emendet vulnerato; et, si mutilatio membri intervenerit, in sexaginta
solidis tholosanis vel amplius, si nobis et dicto monasterio placuerit,
condempnetur, et nihilominus satisfaciat vulnerato; si autem percussus pro
ictu moriatur, qui ictum fecerit ad voluntatem nostram vel mandati nostri
punietur et bona sua omnia ad manum nostram et dicti monasterii capientur.
Item si bona alicujus habitatoris dictæ
villæ venerint in commissum de bonis prædictis si suficiant ejus
creditoribus satisfiat, et nobis et dicto monasterio residuum applicetur.
Item
latrones et homicidæ ad voluntatem nostram puniantur.
Item si quis in adulterio depræhensus fuerit, currat per villam,
ut in aliis villis nostris facere consuevit, aut solvat nobis et dicto
monasterio seu mandato nostro centum solidos tholosanos et quod voluerit
obtionem habeat eligendi; ita tamen quod capiatur nudus cum nuda, vel
vestitus bracchiis depositis cum vestita, per aliquem de curia nostra, præsentibus
cum eo duobus consulibus, vel aliis duobus probis hominibus dictæ villæ,
vel aliis duobus, vel pluribus undecunque sint fidedigni.
Item si quis pro aliquo
fidejusserit, si principalis debitor solvendo non fuerit, idem qui
fidejussit satisfaciat si bona habeat unde solvat.
Item quicunque in dicta villa venire
voluerit seu habitare et mansionem facere, sit liber, sicut alii
habitatores, si sine præjudicio alicujus fieri possit; præterea in domo
qualibet, seu ut alii dictæ villæ, longa de quindecim brachiatis, et
ampla de quinque, debemus habere annuatim in festo omnium sanctorum, et
dictum monasterium quinque denarios tholosanos censuales, et hoc secundum
magis et minus.
Item furni dictæ villæ erunt nostri
et dicti monasterii, et quicumque ibi panem decoqui fecerit, vicesimum
panem nobis et dicto monasterio pro furnagio dare teneatur.
Item mercatum fiet die sabbati in
dicta villa, qualibet septimana.
Item de quolibet bove vendito in foro
ab extraneo habebimus nos et dictum monasterium unum denarium turonensem.
Item de porco unum
denarium turonensem. Item de
asino unum denarium turonensem. Item
de pelle vulpis, de una libra ceræ, de una saumata ollarum, de una fiola
unum denarium turonensem de quolibet prædictorum.
Item de medietate porci recentis vel salsi qui venditi fuerint in
foro propinquiori ante Nativitatem Domini semel in anno unum denarium
turonensem. Item homines prædictæ
villæ sint liberi a dictis leudis de his quæ ad proprios usus evenerint
in foro vel in villa. Item
quicumque extraneus in die fori tentorium tenuerit quarum cumque mercium
dabit nobis et dicto monasterio unum denarium turonensem pro leuda.
Item saumata ferri deforis aportati det pro leuda unum denarium
tholosanum. Item saumata
salis det unam palmatam salis et unum denarium turonensem.
Item quicumque extraneus voluerit extrahere a dicta villa bladum,
vinum, vel sal pro saumata bladi dabit nobis et dicto monasterio unum
denarium turonensem pro leuda, pro saumata vini unum denarium turonensem ,
et pro saumata salis unum denarium turonensem, et hoc secundum magis et
minus ; pro onere unius hominis de sale unum obolum turonensem. Item
de uno onere ciphorum victorum unum denarium turonensem ab extraneo.
Item de uno onere seu tellarum et grassalorum unum denerium
turonensem. Item de quolibet
semine ortorum secundum quod ratione videbitur.
Item si quis leudam debens a villa vel a foro exierit, et leudam
non solverit, paget nobis et dicto monasterio duos solidos tholosanos et
unum obolum pro emenda.
Item qui in foro aliquem percusserit
ad arbitrium judicis, pro qualitate delicti, puniatur.
Item qui de possessione litigaverit
det nobis et dicto monasterio pro libra duos solidos tholosanos et
clamorem et illam summam non teneantur solvere litigantes usque ad finem
litis.
Item si baiulus pignoret aliquem post
quindecim dies assignatos debitoribus ad solvendum, ille cujus erit
debitum per alios quindecim dies pignora custodiat, quibus elapsis vendat
si voluerit pignora, et si pretium pignoris venditi excedit debitum suum
residuum habitum a dicto pignore teneatur reddere debitori.
Item baiulus dictæ villæ juravit in
præsentia consulum quod officium suum fideliter faciet, et munus nec
servitium pro suo officio sive ratione officii non capiet unicuique jus
suum pro posse suo reddet, et usus bonos et consuetudines dictæ villæ
scriptas et approbatas, salvo jure nostro et dicti monasterii, custodiet
et deffendet.
Item in villa prædicta consules
creabuntur annuatim in crastinum resurectionis domini, et, si tunc
instituti vel creati non fuerint, duret potestas consulum qui mediate
extiterint, donec alii per nos et dictum monasterium, vel mandatum nostrum
ibidem fuerint instituti, ita tamen quod nomina consulum instituendorum in
duplo reddantur curiæ inscriptis per consules veteres et quod curia
possit eligere magis ydoneos usque ad numerum in consulatu consuetum.
Item consules qui pro tempore fuerint
potestatem habeant vias publicas et mala passagia reparandi; si quis vero
in dicta villa jactaverit ferentia, vel aliqua nocentia, per nostrum
baiulum et dicti monasterii et consules puniatur.
Item nundinæ sint in dicta villa
terminis assignatis videlicet in festo beati Georgii, et in festo
apostolorum Simonis et Judæ, et quilibet mercator extraneus habens
trossellum, vel plures trossellos, in dictis nundinis, pro introitu, et
exitu, et taulagio, et pro leuda, det nobis et dicto monasterio, quatuor
denarios tholosanos, et de onere hominis quidquid aportet unum denarium
tholosanum, et de rebus emptis ad usum de rebus alicujus habitatoris dictæ
villæ nihil dabitur ab emptore pro leuda.
Item expresse exercitum et cavalgatum
ut in aliis villis nostris illius terræ retinemus.
Item census domorum, cazaleriarum, et
arpentorum dicti pariagii duobus terminis exsolvantur videlicet census
domorum, et cazalerarium in festo omnium sanctorum, census vero arpentorum
in festo Paschæ.
Consuetudines et libertates, et omnia supradicta concedimus habitatoribus
supradictis, salvo in aliis omnibus jure nostro et monasterii antedicti et
quolibet alieno, et omnium contentorum in pariagio, quæ ut perpetuæ
stabilitatis robur obtineant, præsentem paginam sigilli nostri authentici,
et regii nominis karactere inferius fecimus comuniri.
Datum Parisius, anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo nono, mense
Augusto, regni vero nostri anno nono, astantibus in Palatio nostro, quorum
nomina supposita sunt, et signata, dapifero nullo ; S. Roberti, ducis
Burgundiæ, camerarii, S. Johannis Buacularii, S. Imberti constabularii.
Extrait et collationné d'un petit livre en parchemin contenant 142
feuilles écrites, trouvé aux archives de l'abaye de Grandselve de
l'ordre de Cisteaux, au diocèse de Montauban., par l'ordre et en la présence
de messire Jean de Doat, conseiller du Roy en ses conseils, président en
la Chambre de Comptes de Navarre et commissaire député par lettres
patentes de sa majesté du 1er avril et 23 octobre 1667, pour faire
recherche de titres concernans les droits de la couronne et qui peuvent
servir à l'histoire dans tous les trésors des chartes de ladite Majesté
et dans toutes les archives de villes et lieux, Archevêschés, Evêschés,
Abbayes, Prieurés, Commanderies et autres communautés ecclésiastiques
et séculières des provinces de Guienne et Languedoc et du pais de Foix
et dans les archives des Archevêsques, Evêsques, Abés, Prieurs et
Commandeurs qui en pourraient avoir de séparées de leurs chapitres,
faire faire des extraits de ceux qu'il jugera nécessaires et les envoyer
au garde de la Bibliothèque royale.
Par moy Gratian Capot, prins pour grefier en ladite commission, soubsigné.
Fait à Alby, le 15 mars 1969
CAPOT
Bibliothèque Nationale, Coll.
Doat., t. 79, fo 344 à 358 Abbaye
de Grandselve, diocèse de Toulouse 1261 - 1281.
